Rondehoep Oost, 1191 KC
Ouderkerk aan de Amstel
Rijksmonument nr. 511287
De St. Urbanuskerk is een niet te missen katholiek landmark, een schoolvoorbeeld van de katholieke complexen uit de 19e eeuw, na het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in 1853. De St. Urbanus in Ouderkerk is qua vorm een kruisbasiliek met een op het oosten gerichte absis en een klokkentoren aan de noordwestzijde. De kerk hoort tot het vroege werk van architect P.J.H. Cuypers. Aan de oostkant staat de pastorie waarmee de kerk is verbonden door middel van een tussengang en sacristie. Aan de achterzijde van de zijbeuken (oostelijk) zijn twee aanbouwen geplaatst: een armenkantoor (noordelijke zijbeuk) en de sacristie (zuidelijke zijbeuk). Alle daken en torenspitsen zijn gedekt met leien. Op het punt waar middenschip en zijbeuken elkaar ontmoeten, de zgn. viering, staat op het dak een torentje, een achtkantige dakruiter.
De tegeltableaus in de zijbeuken en dwarsarmen, met onder andere voorstellingen uit de kruiswegstatie, dateren uit 1901 en werden ontworpen door Jos Cuypers. Frans Nicolas maakte de zeven gebrandschilderde ramen voor het priesterkoor in de absis, waartoe hij in 1870 de opdracht ontving. In het plafond is een rozet te zien met het Lam Gods. Op de vloer is een mozaïek te zien in de vorm van de Geuzenvlag.
Op een galerij boven het portaal van de hoofdingang aan de westzijde bevindt zich het orgel, gebouwd door orgelbouwer Jacobus J. Vollebregt (1825–1888) uit ‘s-Hertogenbosch. Het werd gebouwd tussen 1876 en 1878. De neogotische kast is ontworpen door P.J.H. Cuypers, het sobere front is aangepast aan het rozetraam waarin de H. Caecilia spelend op een orgel is afgebeeld. Het instrument was destijds een geschenk van de parochianen aan hun pastoor Claasen ter gelegenheid van diens 25-jarig priesterfeest en verkeert voor een groot deel nog in de oorspronkelijke staat.
Opmerkelijk is dat op korte afstand van elkaar vier kerken zijn gewijd aan de Heilige Urbanus: Bovenkerk (1888), Duivendrecht (1879), Nes a/d Amstel (1891) en Ouderkerk a/d Amstel (1867) en dat slechts één ervan (Duivendrecht) niet door Cuypers sr. of jr. is ontworpen: Nes a/d Amstel – ontwerp: Joseph Cuypers, Ouderkerk en Bovenkerk – ontwerp: Pierre Cuypers en Duivendrecht – ontwerp: Theodorus Asseler. Al deze kerken zijn vernoemd naar paus Urbanus I die van 220 tot 230 het pontificaat bekleedde. Volgens de legendes zou hij wonderen hebben verricht en als martelaar zijn gestorven. Helaas onderging ook hij het lot van zo veel katholieke heiligen: bij de herziening van de officiële liturgische kalender in 1970 werd hij van de heiligenkalender afgevoerd.
De kerk maakt deel uit van een in het beschermd dorpsgezicht liggend monumentaal complex waar ook de pastorie, de pastorietuin, het kerkhof en het Gezellenhuis toe behoren. De pastorie werd ook ontworpen door Cuypers. De bouw duurde van 1862 tot 1864. De pastorie is een gaaf bewaard gebleven voorbeeld van een pastorie in neogotische stijl uit het derde kwart van de 19de eeuw. Ook is hij karakteristiek voor het vroege oeuvre van Cuypers.
Het kerkhof bestaat al sinds 1825, maar de geschiedenis ervan gaat verder terug dan die van het kerkgebouw en de pastorie. Het kerkhof bevat enkele bijzondere grafmonumenten w.o. het graf van burgemeester Straman en een priestergraf. Bijzonder is ook -aan de kerkzijde- het Christusbeeld in de houten nis uit 1825.
Het Gezellenhuis dateert van 1902 en bood als verenigingsgebouw onderdak aan de activiteiten van de St. Aloysius Vereniging. In de tweede helft van de 19e eeuw nam de Duitse kapelaan Adolph Kolping het initiatief om katholieke gezellen (handwerkslieden) op te leiden. Met een vakopleiding zouden zij betere bestaansmogelijkheden verwerven. Dat initiatief werd ook in Nederland opgevolgd, o.a. in Ouderkerk en dat werd de St. Aloysius Vereniging. Voor de bouw van een onderkomen werd het architectenbureau van Jos. Cuypers en Jan Stuyt ingeschakeld. Stuyt leverde het ontwerp voor een in hout opgetrokken verenigingsgebouw. Vanwege de beperkte middelen werd gekozen voor een houten gebouw, dat scheelde een dure fundering en voor een locatie naast de parochieschool.
Het Historisch Kwartier is het hart van het beschermde dorpsgezicht van Ouderkerk aan de Amstel.